Willem Jan Hoogsteder schenkt
Staatliche Kunstsammlungen Dresden
zeldzame Oude Meester
Al in een van de vroegste inventarissen van de königliche Gemäldesammlung in Dresden werd het Duinlandschap met Italiaanse figuren door Jan Baptist Weenix vermeld. Het was aangekocht voor Friedrich August II. (1696-1763), Keurvorst van Saksen, Koning van Polen in 1742.
Willem Jan Hoogsteder kwam het schilderij op het spoor bij een particuliere verzamelaar en vond uit dat het kort na de oorlog uit het museum in Dresden was ontvreemd. Het duinlandschap was na de oorlog verscheidene malen van eigenaar verwisseld. De eigenaren die het circa 1995 – rechtmatig en te goeder trouw – hadden verworven, waren verrast te horen dat het duinlandschap ooit aan Dresden toebehoorde.
Bij de Gemäldegalerie was het weliswaar bekend dat er een schilderij van Weenix uit de collectie was ontvreemd, maar er was nooit de link gelegd met dit duinlandschap. Op diverse veilingen in Londen (1989) en Amsterdam (1995) was de museale herkomst evenmin bekend. Maar eerder en later ook niet. Niet in 1984 toen John Hoogsteder, de vader van Willem Jan, het schilderij kocht in New York bij Christie’s (als een schilderij van Jan Wouwerman), noch in 2018, toen het duinlandschap werd opgenomen in de uitgebreide monografie over Jan Weenix. Reden was dat men in Dresden niet over een afbeelding beschikte en dus niemand een idee had hoe het schilderij eruit had gezien.
Willem Jan Hoogsteder legde het verband wel. En nadat hij conservator Uta Neidhardt uit Dresden had benaderd kon zij hem verrassende informatie geven. Vlak na de oorlog werd het schilderij in opdracht van de Russische bevelhebber geconfisqueerd. Het kwam te hangen in de woning van een Russische generaal. Hoe het daarna vanuit Dresden in Amerika belandde vertelt het verhaal niet.
Schilderijen uit Dresden duiken overal ter wereld op, weet Neidhardt. Vaak zijn die schilderijen in 75 jaar van eigenaar verwisseld en is de huidige verzamelaar te goeder trouw. Dresden is niet in staat al deze schilderijen terug te kopen. Financieel niet en principieel niet.
Dit duinlandschap is één van de weinige duinlandschappen van Jan Baptist Weenix en is daarom een zeldzaamheid binnen zijn oeuvre. Het draagt de resten van zijn signatuur GIO.BAT…. Dat staat voor Giovanni Battista, zoals Weenix zich na zijn Italiëreis noemde. Dat het duinlandschap al in 1742 voor Dresden werd verworven is een compliment voor het schilderij, maar ook voor de Nederlandse schilderkunst, die toen al in Duitsland werd verzameld en publiekelijk getoond.
Het was voor Willem Jan Hoogsteder zonneklaar: historisch gezien hoort het duinlandschap thuis in Dresden. Maar aangezien Dresden geen middelen ter beschikking stelt schilderijen te verwerven en de huidige eigenaren niet in de gelegenheid waren het schilderij kosteloos af te staan aan het museum, ontstond er een status quo. Om die impasse te doorbreken, hakte Hoogsteder de knoop door. Hij besloot het schilderij van de eigenaren te verwerven en het Dresden te schenken.